بنام خداوند جان و خرد    کزین برتر اندیشه برنگذرد

نقشه برداری مغز علم مطالعه ساختمان و عملکرد مغز با استفاده از انواع فنآوری های پیشرفته اندازه گیری مقادیر بیولوژیک است که حاصل آن به صورت نقشه فضایی- زمانی نمایش داده می شوند. این علم بخشی از پزشکی است که از علوم روانشناسی، مهندسی، فیزیک، شیمی، ریاضیات، کامپیوتر و نانوتکنولوژی کمک می گیرد. "نقشه برداری مغز" گرچه از "تحلیل تصویر" image analysis اسفاده بسیار می کند اما معادل آن نیست چرا که تحلیل تصویر، بعنوان شاخه ای از مهندسی، فقط یکی از مهارت هایی است که در نقشه برداری مغز مورد استفاده قرار می گیرد.

در ایران احتمالا اولین متن نوشته شده تحت عنوان نقشه برداری مغز رساله دکترای پزشکی عمومی جناب آقای دکتر مجتبی زارعی در دانشگاه علوم پزشکی شیراز در سال ۱۳۶۹ تحت عنوان "نقشه برداری فعالیت الکتریکی مغز" با نظارت استاد دکتر حسن عشایری و استاد دکتر حمید اشکانی است. 

در 23 اسفند 1382 جناب آقای دکتر زارعی که خود از اعضای هیات علمی مرکز تصویربرداری عملکردی مغز در آکسفورد (Oxford Centre for FMRI of the Brain) که زیر مجمرعه بخش مغز و اعصاب دانشگاه آکسفورد است، بود اقدام به ایجاد یک ارتباط علمی میان آن مرکز و مرکز تحقیقات تکنولوژی پزشکی بیمارستان امام خمینی کرد، تا پایه های علم نقشه برداری مغز در کشور ریخته شود. این ارتباط بصورت تبادل اطلاعات علمی، و مطرح کردن طرح های قابل انجام و آموزش نیروی انسانی لازم در کشور بود.

اولین کارگاه تحلیل تصویر ام.آر.آی عملکردی توسط متخصصین دانشگاه آکسفورد (دکتر هایدی یوهانسن برگ، دکتر متیو راشورث، دکتر کریستن بکمن و دکتر زارعی) در تاریخ 7-10 خرداد 1384 در  مرکز تحقیقات تکنولوژی پزشکی بیمارستان امام خمینی تهران و با حمایت رییس مرکز جناب آقای دکتر سرکار و همکارانشان برگزار شد.

در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۸۷ جناب آقای دکتر زارعی طرحی تحت عنوان تشکیل "شبکه ملی تصویربرداری اعصاب" را به گروهی از علاقه مندان به تصویر برداری عملکردی مغز شامل دکتر حسین استکی (رئیس دانشکده علوم شناختی، پژوهشگاه دانش های بنیادی)، دکتر سعید سرکار (رئیس مرکز تحقیقات تکنولوژی پزشکی، بیمارستان امام خمینی) و دکتر کمال خرازی (رئیس پژوهشکده غیر انتفاعی علوم شناختی) ارسال کرد. در این طرح اتحاد این مراکز برای هم افزایی و سرمایه گذاری مالی جهت تاسیس یک مرکز ملی برای تمرکز تکنولوژی و متخصصین لازم پیشنهاد شده بود. بلافاصله پس از ارسال این طرح جلسه ای در دفتر ریاست محترم پژوهشگاه دانش های بنیادی، جناب آقای دکتر محمد جواد لاریجانی با شرکت ایشان، دکتر حسین استکی، دکتر کمال خرازی، دکتر سعید سرکار، دکتر سربازی و دکتر زارعی تشکیل شد. در این جلسه  شرکت کنندگان اصول کلی همکاری با یکدیگر را پذیرفتند. متعاقبا دکتر زارعی در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ جلسه ای برای بررسی نیازهای تحقیقاتی مراکز و محققین در رابطه با نقشه برداری مغز در بیمارستان امام خمینی تشکیل داد. اما علی رغم همه این تلاش ها متاسفانه همکاری میان مراکز فوق به خوبی انجام نشد.

در سال 1389 پژوهشگاه دانش های بنیادی راساًَ اقدام به خرید و وارد کردن یک دستگاه ام.آر.آی ۳ تسلا زیمنس نمود. اما در هنگام ترخیص و نصب دستگاه بعلت قوانین موجود در وزارت بهداشت با مشکل مواجه شده و به ناچار دستگاه در بیمارستان امام خمینی تهران نصب گردید. در طول این مدت این دستگاه عمدتا برای برای ارائه خدمات تشخیصی مورد استفاده قرار گرفته عملا اثری در پیشرفت علم نقشه برداری مغز نداشت.

با توجه به تجربیات فوق در تاریخ 10 مرداد 1389 دکتر زارعی اقدام به نگارش طرح جامع تاسیس "مرکز ملی نقشه برداری مغز" کرد که در حاشیه همایش ایرانیان خارج از کشور در کیش طی ملاقاتی تقدیم جناب آقای مهندس مشایی، جانشین شورای عالی ایرانیان خارج از کشور نمود. ایشان با حمایت از موضوع، طرح را برای بررسی بیشتر به معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهور وقت (سرکار خانم دکتر سلطانخواه) ارجاع نمودند. هدف از این طرح ایجاد یک مرکز ملی دارای انواع تکنولوژی های نقشه برداری مغز در کشور بود تا محققین و دانشمندان از رشته ها و مراکز علمی مختلف کشور بتوانند با تعامل با یکدیگر و استفاده از متخصصین و ابزار موجود در مرکز به گسترش مرزهای علوم اعصاب پرداخته و سطح علمی کشور را ارتقاء دهند. این طرح پس از بررسی و تایید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مورد تایید معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهوری وقت قرار گرفت و در تاریخ 27/1/1390 انتقال بودجه تجهیزات (۱۰ میلیون دلار) مشروط به کسب مجوز تاسیس مرکز، فضای فیزیکی و جذب اعضای هیات علمی گردید.

مرکز ابتدا تحت عنوان مرکز تحقیقات نقشه برداری مغز در تاریخ 28/9/1390 مجوز تاسیس در دانشگاه علوم پزشکی تهران از شورای گسترش دانشگاه های وزارت بهداشت دریافت کرد. اما متاسفانه دانشگاه علوم پزشکی تهران از اجرای شرایط مورد نظر معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهوری ناتوان ماند و عملا مرکز هرگز در این دانشگاه شکل نگرفت. پس از آن دکتر زارعی و همکاران به مذاکره با دیگر دانشگاه ها و نهاد های علمی کشور پرداختند و در نهایت بهترین امکانات از لحاظ فضای فیزیکی و اعضای هیات علمی را دانشگاه های شهید بهشتی در اختیار این طرح گذاردند. به این ترتیب دکتر زارعی از سوی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر حمید رضا پوراعتماد از سوی دانشگاه شهید بهشتی مسئول پی گیری و پیشبرد تاسیس مرکز ملی نقشه برداری مغز شدند. 

در این میان ستاد علوم و فنون شناختی در تابستان 1391 در معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهوری و توسط جمعی از مهندسین و روانشناسان تشکیل شد. مسئولیت این ستاد حمایت از طرح ها و مراکز علمی کشور که در زمینه علوم شناختی فعالیت می کردند شد. این ستاد در تاریخ 25/8/1391 طرح تاسیس مرکز ملی نقشه برداری مغز را مورد تایید قرار داد، اما بعدا بجای حمایت از این طرح بودجه مصوب آن در معاونت علمی و فنآوری را تصاحب کرده و خود اقدام به تاسیس آزمایشگاهی به همین نام در دانشکده فنی مهندسی دانشگاه تهران نمود.  

در تاریخ 26/3/1392 رئیس جمهور وقت، دکتر محمود احمدی نژاد، در پاسخ به نامه ای که از طرف رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، جناب آقای دکتر حسن ابوالقاسمی  دستور حمایت از طرح را دادند. 

در تاریخ 22/5/1392 روسای دانشگاه های علوم پزشکی شهید بهشتی (دکتر حسن ابوالقاسمی) و دانشگاه شهید بهشتی (دکتر محمد مهدی طهرانچی) طی تفاهم نامه ای رسما برای فراهم آوردن فضای فیزیکی و اعضای هیات علمی مرکز ملی نقشه برداری مغز توافق کردند.

در تاریخ 5/9/1392 مجوز تاسیس مرکز تحقیقات نقشه برداری مغز توسط شورای گسترش دانشگاه های وزارت بهداشت از در دانشگاه علوم پزشکی تهران به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتقل شد.

در تاریخ ۳ دی ۱۳۹۲ دکتر زارعی از سوی وزارت بهداشت بعنوان مسئول راه اندازی مرکز ملی نقشه برداری مغز معرفی شد.

با تشکیل هیات موسسان مرکز و به اتفاق آرا دکتر زارعی بعنوان رئیس مرکز برای ۴ سال انتخاب گردید. به این ترتیب هیات موسسان ملقا و وظایف آن به شورای علمی مرکز سپرده شد. 

متعاقبا مرکز بعنوان مرکز ملی نقشه برداری مغز در شورای گسترش دانشگاه های وزارت بهداشت تصویب گردید تا امکانات آن محدود به یک دانشگاه نبوده و در اختیار جامعه علمی کشور قرار گیرد.

در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۲ معاونت علمی و فنآوری ریاست جمهور با انتقال بودجه به مرکز ملی نقشه برداری مغز موافقت کرد اما معاونت علمی ریاست جمهور با فشارهای ستاد علوم شناختی از وفا به عهد خود امتناع کرد, به همین خاطر مرکز برای تامین بودجه خود از دیگر منابع دولتی استفاده نمود. 

مبلغ ۵ میلیارد تومان بودجه جهت تجهیزات مرکز که به حساب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی واریز شد اما رئیس دانشگاه ریالی از آن را در اختیار ما نگذاشت.

مرکز ملی نقشه برداری مغز ایران همزمان با اولین کنگره بین المللی نقشه برداری مغز ایران در اردیبهشت ۱۳۹۳ با حضور استاد ممتاز دکتر رضا ملک زاده (معاون تحقیقات و فنآوری وزارت بهداشت)، جناب آقای دکتر محمد مهدی طهرانچی (ریاست محترم دانشگاه شهید بهشتی)، دکتر حمیدرضا پوراعتماد، (رئیس پژوهشکده علوم شناختی و مغز، دانشگاه شهید بهشتی)، و جمعی از دانشمندان و صاحب نظران علوم اعصاب کشورمان و همچنین کشورهای انگلستان، هلند، دانمارک، آلمان، سوئد و فنلاند شروع به کار کرد. مرکز در پردیس ولنجک دانشگاه شهید بهشتی در کوهپایه های البرز قرار دارد. این مرکز شامل دانشمندان علوم پزشکی، روانشناسی، و مهندسی است.

تلاش ما در مرکز ملی نقشه برداری مغز ایجاد یک محیط آزاد و غنی علمی است تا دانشمندان علوم پایه و بالینی، پزشکی و غیر پزشکی، با تعامل با یکدیگر محدوده دانش خود را در هم شکسته و به گسترش علوم اعصاب و کشف علل و درمان بیماری های مغز، اعصاب و روان نایل آیند. این مرکز با همکاری بهترین عصب شناسان، روانپزشکان، نورولوژیست ها، جراحان مغز و اعصاب، مهندسین، فیزیک دانان، ریاضی دانان، و روانشناسان کشور فعالیت می کند. ما معتقدیم فعالیت های ما نه تنها به ارتقا سطح سلامت جامعه و جایگاه علمی کشور می انجامد، بلکه به کارآفرینی در جامعه و بهبود اقتصاد کشور نیز منتهی می شود.

مرکز ملی نقشه برداری مغز ضمن استقبال از همکاری با دیگر مراکز علمی داخلی و خارجی، از شما دعوت می کند تا در برداشتن این گام مهم در پیشبرد علوم اعصاب کشور به ما ملحق شوید. 

یا حق